Uznanie danej osoby za niegodną dziedziczenia pozwala pozbawić ja prawa do spadku i zachowku. Prawo spadkowe pozwala z instytucji niegodności dziedziczenia tylko w konkretnych przypadkach i po spełnieniu określonych warunków, ponieważ niesie ona poważne konsekwencji w kwestii porządku dziedziczenia.
Na czym polega niegodność dziedziczenia i w jakiej sprawie spadkowej może być dochodzona?
Niegodność dziedziczenia polega na stwierdzeniu przez sąd, że dana osoba nie zasługuje, by otrzymać majątek po zmarłym – czy to w formie spadku, czy też w ramach zapisu lub zachowku, zapisu windykacyjnego. W ten sposób można spowodować, by ktoś, kto na majątek po zmarłym „nie zasłużył”, rzeczywiście go nie otrzymał.
Jest to więc wyjątek od reguły, która zakłada, że majątek powinien być rozdysponowany zgodnie z wolą spadkodawcy. Do takiej dużej ingerencji w kwestie dziedziczenia dochodzi jednak nie bez powodu. Przyczyny niegodności w dużej mierze odnoszą się do sytuacji, w których spadkodawca sam mógłby uważać, że dana osoba na spadek nie zasłużyła, ale mimo tego nie podjął potrzebnych działała aby konkretną osobę pozbawić praw do spadku.
Warto też dodać, że stwierdzenie niegodności dziedziczenia może się odbyć tylko w ramach procesu. To ważna informacja, bo wiele osób uważa, że zarzut niegodności dziedziczenia wystarczy podnieść podczas postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku. Na czas jej trwania postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku zostanie zawieszone.
Jeśli z kolei już wcześniej doszło do przeprowadzenia sprawy spadkowej przed notariuszem w ramach notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, czy właśnie przed sądem, wciąż możesz skutecznie dążyć do stwierdzenia niegodności dziedziczenia. W takiej sytuacji wyrok wydany przez sąd stwierdzający niegodność dziedziczenia będzie podstawą do zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Instytucja niegodności dziedziczenia wykazuje zbliżone cechy do innej instytucji prawa spadkowego – wydziedziczenia (art.1088 kc). Niegodność dziedziczenia i wydziedziczenie to bowiem instytucje bardzo podobne, tak jak i przesłanki ich zastosowania. Zasadnicza różnica pomiędzy nimi polega jednak na tym, że wydziedziczenie następuje wyłącznie poprzez oświadczenie woli spadkodawcy, podczas gdy niegodność dziedziczenia wynika z przepisów ustawy, gdzie osoba mająca w tym interes prawny inna niż spadkodawca musi wnosić o stwierdzenie niegodności.
Jakie są skutki uznania za niegodnego dziedziczenia?
Osobę uznaną za niegodną dziedziczenia traktuje się tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Skutki uznania za niegodnego polegają na tym, że niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia. Traktuje się go jako osobę, która nie dożyła otwarcia spadku. Nie ma on prawa także do obowiązkowej części spadku (zachowku), a zapis uczyniony na jego rzecz staje się bezskuteczny. Spadek przechodzi więc na inne osoby. Skutkiem zatem niegodności jest pozbawienie spadkobiercy (ustawowego, testamentowego) wszelkich praw do spadku. Przyjęcie koncepcji, że niegodnego dziedziczenia należy traktować tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, prowadzi do przyjęcia poglądu, że niegodny dziedziczenia nie powinien otrzymać żadnej korzyści ze spadku. Nie można bowiem być jedynie częściowo niegodnym dziedziczenia.
Skutki stwierdzenia niegodności dziedziczenia będą jednak różne, w zależności od tego, czy niegodny dziedziczenia jest spadkobiercą ustawowym, testamentowym, czy też otrzyma majątek w formie zapisu lub jedynie przysługuje mu prawo do zachowku.
Jako niegodny dziedziczenia spadkobierca ustawowy nie otrzymuje żadnego spadku i nie ma prawa do zachowku. Jednocześnie w jego miejsce do dziedziczenia dochodzą osoby, którym przypadłby spadek w dalszej kolejności.
Niegodny dziedziczenia testamentowego również zostaje odsunięty od spadku. W tym przypadku do dziedziczenia dojdzie wówczas spadkobierca podstawiony (o ile został ustanowiony w testamencie). W przeciwnym razie udział niegodnego przypadnie pozostałym spadkobiercom testamentowym w ramach tzw. przyrostu.
Jeśli niegodny dziedziczenia jest zapisobiorca, taktuje się go tak, jak gdyby nigdy na jego rzecz nie ustanowiono zapisu. Z kolei gdy niegodny dziedziczenia to osoba uprawniona do zachowku, takie uprawnienie nie będzie już przysługiwać.
Jak wygląda postępowanie sądowe o uznanie za niegodnego dziedziczenia.
Niegodność dziedziczenia może zostać stwierdzona wyłącznie przez sąd. Pozew do sądu może złożyć każda osoba mająca interes prawny (zarówno majątkowy jak i niemajątkowy) w stwierdzeniu niegodności dziedziczenia). Obowiązuje ograniczony termin na wszczęcie postępowania: termin ten wynosi 1 rok od momentu dowiedzenia się o działaniu uzasadniającym stwierdzenie niegodności, przy czym maksymalnie 3 lata od śmierci spadkodawcy.
Kiedy można żądać uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?
Nie każda sytuacja, w której Twoim zdaniem ktoś zachował się nagannie, będzie pozwalała na stwierdzenie niegodności dziedziczenia. Skoro jest to wyjątek od reguły, ustawodawca zastrzegł go dla szczególnych przypadków.
Zostały one dokładnie wymienione w przepisach. A to oznacza, że tylko jeśli dany przypadek kwalifikuje się do któregoś z wymienionych przypadków może dojść do skutecznego odsunięcia danej osoby od majątku po zmarłym. Za niegodną dziedziczenia może zostać uznana wyłącznie spadkobierca, który:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego,
- uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową,
- uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Spadkobierca jest niegodny dziedziczenia z powodu popełnienia ciężkiego, umyślnego przestępstwa przeciw spadkodawcy
Określenie, czy przestępstwo kwalifikuje się jako „ciężkie” rodzi wiele problemów. Najlepiej więc w tej sprawie skonsultować się z kancelarią prawną, aby radca od spraw spadkowych ocenił, czy dane działanie może być podstawą stwierdzenie niegodności dziedziczenia.
Spadkobierca jest niegodny dziedziczenia z uwagi na próby wpływania na treść testamentu.
Niegodną dziedziczenia będzie też osoba, która usiłowała (skutecznie lub nie) wpłynąć na testament – zmuszając spadkodawcę do jego sporządzenia lub odwołania albo przeszkadzając w odwołaniu lub sporządzeniu takiej ostatniej woli, może również testament podrobić, przerobić, ukryć lub zniszczyć, skorzystać z testamentu podrobionego lub przerobionego przez kogoś innego. Każde takie działanie też będzie uzasadniać stwierdzenie niegodności dziedziczenia.
Spadkobierca jest niegodny dziedziczenia z powodu uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego.
Przepisy wymagają, by obowiązek alimentacyjny był określony, co do wysokości w orzeczeniu sądowym, ugodzie lub umowie.
Spadkobierca jest niegodny dziedziczenia z powodu uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku pieczy może to dotyczyć obowiązku wynikającego z władzy rodzicielskiej, funkcji rodzica zastępczego, małżeństwa, opieki albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica oraz dziecka.
Przebaczenie spadkobiercy a niegodność dziedziczenia
Przyjmuje się, że jeśli spadkodawca przebaczył takiej osobie, nie może być ona uznana za niegodną dziedziczenia. Nie ma przy tym znaczenia, w jaki sposób do tego przebaczenia doszło – dozwolona jest każda forma, a nawet przebaczenie w sposób dorozumiany. Ważna natomiast, aby spadkodawca w momencie przebaczenia miał dostateczne rozeznanie co do skutków z tym związanych. Sprawdzenie, czy dana osoba spełnia wymogi uznania za niegodną i czy doszło do ewentualnego przebaczenia, ma ogromne znaczenie. Warto ustalić te wszystkie kwestie jeszcze przed wniesieniem pozwu. A jeśli nie jesteś w stanie zrobić tego samodzielnie, najlepiej skorzystaj z pomocy doświadczonego radcy prawnego od spraw spadkowych.
