Podział majątku wspólnego

Majątek wspólny powstaje w polskim małżeństwie z mocy samego prawa – wystarczające jest, że strony zawrą związek cywilny i niczego więcej w tym zakresie nie muszą robić.

W małżeństwie zasadniczo istnieją trzy majątki:

• majątek wspólny,
• majątek osobisty męża,
• majątek osobisty żony

Taki stan istnieje, jeżeli przyszli małżonkowie nie zmodyfikują zasad ustawowych w drodze umowy zawartej przed notariuszem (intercyza). Umowa taka może zostać zawarta również w trakcie trwania małżeństwa. Majątek osobisty każdego z małżonków stanowi to, co każdy z nich zgromadził przed ślubem oraz to, co nabył już w czasie małżeństwa poprzez dziedziczenie i darowiznę (chyba że darczyńca postanowił inaczej) bądź w zamian za składniki majątku osobistego (surogacja).

Co stanowi składnik majątku wspólnego ?

Ustawodawca wskazuje jakie elementy wchodzą w zakres majątku wspólnego. Zgodnie z treścią art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z  mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Zgodnie z treścią art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wspólność majątkowa obejmuje w szczególności:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Co wchodzi do majątku osobistego?

Wszystkie przedmioty, które nie są objęte wspólnością majątkową stanowią majątek osobisty każdego z małżonków. Są to co do zasady:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (zanim został zawarty związek małżeński),
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość),
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.

Kiedy możliwy jest podział majątku wspólnego

Podział majątku będzie więc możliwy, kiedy ustanie wspólność majątkowa między małżonkami. Możliwe to jest na skutek rozwodu, ubezwłasnowolnienia, separacji, śmierci jednego z byłych małżonków, podpisania intercyzy oraz upadłości.

Gdzie złożyć wniosek o podział majątku

Zgodnie z art. 566 Kodeksu postępowania cywilnego – w sprawie o podziale majątku wspólnego rozstrzyga sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli jeden z małżonków zmarł – sąd spadku. Właściwy do rozpoznania wniosku jest sąd rejonowy.

Na czym polega podział majątku wspólnego między byłymi małżonkami po rozwodzie?

Podział majątku wspólnego między małżonkami możliwy jest dopiero po ustaniu wspólności majątkowej. Najczęściej ma to miejsce na skutek orzeczenia rozwodu, ale identyczny skutek ma zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej w formie aktu notarialnego. Wspólność majątkowa ustanie z mocy prawa także w wyniku orzeczenia separacji czy ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

W jaki sposób można dokonać podziału majątku wspólnego między małżonkami po rozwodzie?

Polskie prawo dopuszcza dwie drogi umożliwiające dokonanie podziału majątku wspólnego:

podział umowny,

podział sądowy.

Umowny podział majątku wspólnego małżonków

Majątek wspólny małżonków nie musi być koniecznie dzielony w toku sprawy sądowej. Byli małżonkowie mogą podzielić majątek wspólny w drodze umowy, w której określą, które składniki majątku przypadną każdemu z nich. W razie konieczności w jej treści mogą również ustalić ewentualne dopłaty z tytułu wyrównania udziałów w majątku wspólnym. Należy jednak pamiętać, że w sytuacji kiedy do majątku wchodzi nieruchomość, umowny podział majątku powinien zostać zawarty w formie aktu notarialnego. Podział majątku po rozwodzie w formie umowny może obejmować całość składników majątkowych zgromadzonych w majątku wspólnym lub tylko jego część.

Czy warto dokonać umownego podziału majątku wspólnego po rozwodzie?

Ten sposób podziału majątku jest znacznie szybszy i prostszy, niż podział sądowy. Jest on jednak możliwy tylko pod warunkiem, że małżonkowie są zgodni co do składu majątku, sposobu jego podziału oraz ewentualnego istnienia nierównych udziałów w majątku wspólnym. W przeciwnym razie konieczne jest złożenie do sądu wniosku o podział majątku wspólnego (po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej).

Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż rzecz nabyta w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, w części ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków, a w części z ich majątku wspólnego, wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie, chyba, że świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy miało charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty

Sądowy podział majątku wspólnego po rozwodzie.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że sąd, na wniosek każdego z małżonków, może dokonać podziału majątku już w wyroku rozwodowym. Jednak może to mieć miejsce tylko wówczas, gdy nie doprowadzi do nadmiernego opóźnienia w rozpoznaniu sprawy rozwodowej. Dlatego w praktyce w większości przypadków podział majątku przeprowadzany jest w odrębnym postępowaniu. Jeżeli zatem nie doszło do orzeczenia o podziale majątku w wyroku rozwodowym, a i sami małżonkowie nie dogadują się w kwestii podziału, wówczas strona chcąca podziału majątku musi złożyć tzw. wniosek o podział majątku wspólnego do sądu rejonowego. 

Ile kosztuje podział majątku?

Złożenie wniosku podlega opłacie stałej, niezależnie od wartości dzielonego majątku. Wynosi ona 1 000 złotych, a w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny podział majątku przygotowany przez oboje małżonków – 300 złotych. Należy pamiętać, że sądowy podział majątku co do zasady obejmuje jego całość. Jednakże z ważnych powodów, gdy tak stanowi wniosek o podział majątku może być ograniczony do jego części.

Jaki majątek podlega podziałowi w sprawie o podział majątku wspólnego po rozwodzie?

Prowadząc postępowanie sądowe o podział majątku po rozwodzie (lub też dzieląc ten majątek w ramach ugody) dzielimy tylko to, co wchodzi do majątku wspólnego. Tylko ten majątek podlega podziałowi. Nie dzielimy składników majątku osobistego każdego z małżonków ani pasywów. W praktyce często pojawia się spór, czy dany składnik majątku należy do majątku wspólnego czy osobistego. Czasami spór dotyczy składników o znacznej wartości (np. nieruchomości). Istnienie możliwość podważania  oświadczenia znajdujące się w aktach notarialnych co do pochodzenia nieruchomości z majątku odrębnego małżonka.

W jaki sposób sąd może podzielić majątek po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej?

Przepisy prawa przewidują trzy sposoby dokonania podziału majątku pomiędzy małżonkami:

podział fizyczny,

przyznanie prawa własności danego składnika majątku na rzecz jednego z małżonków z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małżonka,

sprzedaż składników majątkowych wchodzących do majątku wspólnego i podział uzyskanej sumy pomiędzy małżonków

Sąd ustala skład majątku wspólnego według stanu z chwili ustania wspólności małżeńskiej (czyli np. rozwodu), zaś wartość majątku według cen z chwili dokonywania podziału majątku wspólnego.

Nierówne udziały małżonków w majątku wspólnym

Odpowiadając na pytanie na czym polega podział majątku wspólnego pomiędzy małżonkami, nie można pominąć kwestii dotyczącej wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym. W czasie trwania małżeństwa małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym. Jest tak aż do momentu ustania wspólności majątkowej, np. na skutek rozwodu. Od tej chwili majątek wspólny dzieli się na dwie części, a każdy małżonków ma w nim równe udziały. Jest tak niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania. Warto jednak wiedzieć, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd może ustalić na wniosek jednego z małżonków istnienie nierównych udziały w tym majątku. Podstawą takiego żądania jest istnienie ważnych powodów. W takiej sytuacji sąd ustali udziały w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do jego powstania.

Czy rozwód z wyłącznej winy męża może rzutować na podział majątku ?

Sąd orzekając rozwód rozstrzyga, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład po­życia. Małżeństwo może być bowiem rozwiązane:

• bez orzekania o winie
• z winy obu stron
• z winy jednego z małżonków

Osoby decydujące się na rozwód pewnie niejednokrotnie zastanawiały się, czy rozwód z wyłącznej winy jednego z małżonków ma jakikolwiek wpływ na kwestię podziału majątku lub alimentów. Zasadniczo nie wpływa na podział gdyż przyjmuje się, że małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym i domniemywa się, że oboje przyczynili się do jego powstania w równym stopniu wpływa na alimenty. Więcej https://www.specprawnik.pl/poradnik-prawny/obowiazek-alimentacyjny-miedzy-mazonkami-2/

Jeśli jednak Sąd w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy uzna, że małżonek winny rozpadu pożycia przykładowo trwonił nieustannie majątek na gry hazardowe lub alkohol może ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym na wniosek drugiego małżonka, bowiem każdy z małżonków ma prawo z ważnych powodów żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. W skrajnych przypadkach jest nawet możliwe pozbawienie jednego z małżonków całego udziału w majątku wspólnym (postanowienie SN z 3 grudnia 1968 r., III CRN 100/68, wyrok SN z 10 listopada 1976 r., II CR 268/76).

Warunkiem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:

1) istnienie ważnych powodów i

2) przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego różnym stopniu.

Ustawa nie definiuje pojęcia „ważne powody”. Ogólnie mówiąc, rozumie się przez nie takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego przemawiają za nieprzyznaniem jednemu z małżonków korzyści z majątku wspólnego w takim zakresie, w jakim nie przyczynił się on do powstania tego majątku. Przy ocenie istnienia „ważnych powodów”, w rozumieniu art. 43 § 2, należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (postanowienie SN z 5 października 1974 r., III CRN 190/74, LexPolonica nr 322056).

Ważnym powodem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym może być długotrwała separacja faktyczna małżonków, zwłaszcza przez nich uzgodniona lub akceptowana, podczas której każde z nich gospodarowało samodzielnie i dorobiło się niejako „na własny rachunek”.

O istnieniu ważnych powodów nie przesądza obciążająca jedno z małżonków wina rozkładu pożycia małżeńskiego, stwierdzona w wyroku rozwodowym lub orzekającym separację, ani ustalenie w wyroku unieważniającym małżeństwo, że jedno z małżonków zawarło je w złej wierze.

Nawet o istnieniu ważnych powodów nie świadczy okoliczność, że jedno z małżonków nie przyczyniło się do powstania majątku wspólnego z powodów niezawinionych, niezależnych od niego albo z innych usprawiedliwionych względów, np. gdy z powodu choroby lub bezrobocia nie miało możliwości uzyskania zatrudnienia albo gdy pobierało naukę w celu osiągnięcia kwalifikacji zawodowych.

Ponadto przyczynianie się małżonków do powstania majątku wspólnego stanowią nie tylko ich działania prowadzące bezpośrednio do powiększenia substancji tego majątku, ale także kształtuje je całokształt starań o założoną przez zawarcie małżeństwa rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb. O stopniu tego przyczyniania nie decyduje wyłącznie wysokość zarobków lub innych dochodów osiąganych przez małżonków, wykorzystanych na zaspokojenie potrzeb rodziny. Dla jego określenia ma znaczenie, czy posiadanymi zasobami małżonkowie gospodarują racjonalnie, a w szczególności czy lekkomyślnie ich nie trwonią.

Na podstawie przedstawionych okoliczności nie jestem w stanie stwierdzić, czy zachodzą przesłanki do ustalenia nierównych udziałów, a jeżeli tak, to żona może o to wnosić przed sądem.

Pozostałe roszczenia pomiędzy małżonkami w prawie o podział majątku wspólnego po rozwodzie.

Warto pamiętać, że w toku postępowania o podział majątku wspólnego małżonkowie mogą dochodzić nie tylko ustalenia nierównych udziałów. Małżonkowie mogą żądać zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek osobisty  (z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych dokonanych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód). Można także żądać zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego (za wyjątkiem wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba, że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności) Gdy postępowanie o podział majątku jest w toku, nie mogą toczyć się równolegle osobne postępowania dotyczące wskazanych wyżej żądań. Dlatego ich zgłoszenie w postępowaniu podziałowym jest tak ważne – po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego małżonkowie nie będą mogli ich już dochodzić. Na koniec warto dodać, że małżonkowie, którzy chcą podzielić swój majątek jeszcze przed rozwodem, mogą to zrobić pod warunkiem, że wcześniej ustanowili rozdzielność majątkową.

Co się dzieje z kredytem hipotecznym po rozwodzie?

Kredyt, podobnie jak i inne zobowiązania, nie są dzielone w ramach podziału majątku wspólnego. Podziałowi podlegają wyłącznie aktywa, a więc wszystkie składniki o charakterze majątkowym. Kredyt hipoteczny po rozwodzie musi być spłacany w dalszym ciągu na takich samych zasadach, jak w czasie trwania małżeństwa kredytobiorców. Dopuszczalne jest oczywiście zawnioskowanie o przepisanie kredytu wyłącznie na jedną ze stron, ostateczną decyzję w tym zakresie podejmuje jednak kredytodawca czyli bank (nie musi się jednak zgadzać się na takie rozwiązanie).

Sprawy o podział majątku wspólnego są jedynymi z najbardziej skomplikowanych pod względem faktycznym i prawnym spraw. Są także bardzo długotrwałe i kosztowne. Stąd  wymagają skorzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika w celu uniknięcia  ewentualnych błędów procesowych.

Dlatego też warto skorzystać z usług prawnika doświadczonego w sprawach rodzinnych i rozwodowych  zapraszam do kontaktu radca prawny Katarzyna Grandus